Welk schakelmateriaal heb je nodig?

Schakelmateriaal is de verzamelnaam voor alle zichtbare en functionele onderdelen van een elektrische installatie waarmee je elektriciteit bedient of verdeelt. Het omvat onder meer schakelaars, stopcontacten, dimmers, drukknoppen en afdekplaten. Deze componenten zorgen ervoor dat je veilig en gebruiksvriendelijk elektrische toestellen of verlichting kan in- of uitschakelen, stroom kan aftakken of automatiseren. We geven mee welke basiszaken je nodig hebt voor jouw elektrische installatie.

 

Schakelaars

Geen elektrische installatie zonder verlichting. En om die verlichting te bedienen, moeten er uiteraard schakelaars zijn. Deze zetten de stroomtoevoer naar een lamp aan of uit. Schakelaars bestaan in verschillende uitvoeringen.

Enkelpolige schakelaar

De enkelpolige schakelaar is de schakelaar in zijn meest simpele vorm, en een vaak voorkomend type in woningen. Hij wordt gebruikt om één lichtpunt of apparaat aan of uit te zetten vanaf één plaats. Deze schakelaar onderbreekt enkel de fasegeleider, waardoor de stroomkring geopend of gesloten wordt. Ze wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het bedienen van een plafondlamp in een kamer.

Serieschakelaar

Je kan ook meerdere enkelpolige schakelaars in één behuizing hebben. Dan spreek je over een serieschakelaar. Die wordt gebruikt om vanop één plaats meerdere lichtpunten of -groepen te bedienen.

Dubbelpolige schakelaar

Een dubbelpolige schakelaar wordt eveneens gebruikt om één lamp vanop één punt te bedienen, maar verbreekt zowel de fase als de neutrale draad en biedt dus meer veiligheid. Dit type schakelaar wordt vaak toegepast in vochtige ruimtes of bij buiteninstallaties waar extra veiligheid vereist is.

Wisselschakelaar

Een wisselschakelaar maakt het mogelijk om een lichtpunt vanop twee verschillende plaatsen te bedienen. Dit is bijvoorbeeld handig in een gang of trappenhal, waarbij je het licht zowel boven als beneden wilt kunnen schakelen.

Kruisschakelaar

De kruisschakelaar wordt gebruikt wanneer je een lichtpunt vanop drie of meer plaatsen wil kunnen bedienen. Deze schakelaar wordt dan samen met twee wisselschakelaars geplaatst en bevindt zich tussen deze twee. Typische toepassingen zijn langere gangen of grote leefruimtes met meerdere toegangspunten.

Elke soort schakelaar wordt op een specifieke manier aangesloten volgens een schakelschema's. Hier bespreken we uitgebreid de vaakst voorkomende schakelschema's.

Drukknopschakelaar (impulsschakelaar)

Een drukknopschakelaar werkt met een puls en is meestal verbonden met een relais of impulsschakeling in de zekeringkast. Deze worden vooral toegepast in smart homes. Bij het indrukken wordt een elektrisch signaal gestuurd naar het relais dat dan het licht schakelt. Dit systeem laat toe om meerdere drukknoppen in parallel te plaatsen, wat handig is voor centrale besturing van verlichting.

Zo kun je bijvoorbeeld in een lange gang met vijf deuren vanuit elke deuropening het licht bedienen, zonder dat de knoppen rechtstreeks met elkaar verbonden hoeven te zijn. Het systeem is overzichtelijk, makkelijk uit te breiden en ideaal voor centrale of meervoudige bediening.

Dimmer

Een dimmer is een speciale soort (enkelpolige) schakelaar die toelaat om de lichtintensiteit aan te passen. Er bestaan draaiknop-, schuif- en drukknopdimmers. Ze bieden comfort en energiebesparing door het vermogen van de lamp aan te passen aan de behoefte.

 

Tijdschakelaar

Tijdschakelaars worden gebruikt om elektrische circuits voor een bepaalde tijd in te schakelen. Dit kan via een instelbare timer of via een aanwezigheids- of bewegingssensor. Tijdschakelaars zijn ideaal voor verlichting in gemeenschappelijke ruimtes, buitenverlichting of ventilatoren die slechts tijdelijk actief moeten zijn.

Trekschakelaar

Deze schakelaar wordt meestal gebruikt in badkamers en toiletten, vooral bij plafondmontage. Hij werkt via een touwtje of ketting en biedt een veilige manier om apparaten te bedienen in vochtige omgevingen, zonder contact met metalen onderdelen.

Stopcontacten

Voor de voeding van elektrische apparaten met en stekker, heb je uiteraard stopcontacten nodig in je elektrische installatie.

Standaard stopcontact

Dit is het meest gebruikte type in Belgische huishoudens. Het is een geaard stopcontact met twee ronde gaten en een uitstekende aardpen. Deze stopcontacten zorgen voor een veilige aansluiting van elektrische toestellen op het lichtnet (230 V). Ze zijn geschikt voor alle gewone huishoudtoestellen zoals lampen, opladers, stofzuigers, enz.

In nieuwe installaties moeten stopcontacten kindveilig zijn. Een kindveilig stopcontact is voorzien van een mechanisme dat voorkomt dat kinderen voorwerpen (zoals pennen of vingers) in de gaten steken. De contacten worden pas vrijgegeven wanneer beide pinnen van een stekker tegelijk worden ingevoerd. 

Meervoudig stopcontact

Bij dubbele of meervoudige stopcontacten zijn twee of meer stopcontacten in één inbouwdoos of afdekplaat geïntegreerd. Ze worden vaak gebruikt in keukens, woonkamers of kantoren waar meerdere toestellen op één plek nodig zijn. Zo vermijd je het gebruik van verlengsnoeren of verdeelstekkers.

Spatwaterdicht stopcontact

Voor gebruik in vochtige omgevingen zoals badkamers, kelders, buitenmuren of garages, bestaan er spatwaterdichte stopcontacten. Ze zijn herkenbaar aan hun beschermklep en worden aangeduid met IP-waarden zoals IP44 (bescherming tegen spatwater) of IP55 (stof- en sproeiwaterdicht). Deze zijn wettelijk vereist in bepaalde zones rond bad of douche.

Stopcontact met schakelaar of timer

Een stopcontact kan ook uitgerust worden van een geïntegreerde schakelaar. Die laat toe om de stroomtoevoer handmatig aan of uit te zetten, handig voor toestellen die je niet constant onder stroom wil laten staan. Bij stopcontacten met een timer kan je vooraf instellen wanneer het stopcontact actief is.

USB-stopcontact

Steeds populairder zijn stopcontacten met ingebouwde USB-poorten (type A en/of C), waarmee je rechtstreeks smartphones, tablets of andere apparaten kunt opladen zonder aparte adapter. Dit is ideaal in slaapkamers, keukens en bureaus.

UTP-stopcontact

Een UTP-stopcontact (ook wel netwerkstopcontact genoemd) is een speciaal type wandcontactdoos dat bedoeld is voor de aansluiting van netwerkkabels (meestal van het type UTP: Unshielded Twisted Pair). In tegenstelling tot gewone stroomstopcontacten dient dit stopcontact voor datacommunicatie, zoals internet, telefonie of IP-televisie.

Aansluitdoos

Voor elektrische toestellen die een hoger vermogen vereisen (denk aan een kookplaat of een warmtepomp) wordt er gewerkt met een aansluitdoos voor vaste bedrading in plaats van met een stopcontact. 

Het gaat om een inbouw- of opbouwdoos met een klemmenstrook of aansluitklemmen waaraan bijvoorbeeld de kookplaat rechtstreeks wordt aangesloten. De aansluiting gebeurt meestal met een vaste voedingskabel volgens wat de fabrikant van het toestel (kookplaat, oven, warmtepomp, ... ) voorschrijft. Voor een kookplaat gaat het bijvoorbeeld meestal om een installatiekabel met drie fasedraden (een 5G2,5mm²-kabel).

Niet te vergeten

Inbouw- of opbouwpotjes

De aansluiting van schakelaars en stopcontacten gebeurt in daartoe bestemde inbouw- of opbouwpotjes. Bij inbouwpotjes wordt de doos in de muur verzonken zodat enkel het afdekplaatje zichtbaar is — dit zorgt voor een strakke afwerking. Bij opbouwpotjes komt de doos zichtbaar op de muur, wat vooral gebruikt wordt bij renovaties, garages of wanneer er geen ingewerkte leidingen zijn. Deze dozen bieden zowel mechanische ondersteuning als elektrische veiligheid voor de bekabeling en het schakelmateriaal.

Afdekplaatjes

Schakelaars en stopcontacten die je in de muur inwerkt bestaan uit een sokkel, de centraalplaat en de afdekplaat:

• De sokkel: dit is het technische gedeelte van de schakelaar of het stopcontact waarin de elektrische aansluitingen worden gemaakt. De sokkel wordt vastgeschroefd in het inbouwpotje en bevat de klemmen, contacten en bevestigingsstructuur.
• De centraalplaat: deze wordt op de sokkel bevestigd en zorgt voor de zichtbare afwerking van het functionele deel van de schakelaar of contactdoos. De centraalplaat heeft openingen voor schakelaars, drukknoppen, USB-poorten, enzovoort. Sommige fabrikanten bieden samengestelde modellen aan waarbij sokkel en centraalplaat één geheel vormen, wat montage vergemakkelijkt.
• De afdekplaat: dit is het omrandende element dat over één of meerdere centraalplaten heen geplaatst wordt voor een nette en afgewerkte look. Er bestaan enkelvoudige afdekplaten (voor één element) en meervoudige afdekplaten (voor meer elementen naast elkaar of onder elkaar). 

Slim schakelmateriaal

Steeds meer fabrikanten van schakelmateriaal bieden vandaag slimme stopcontacten en schakelaars aan die geïntegreerd kunnen worden in een energiebeheersysteem of smart home-platform. Deze componenten zijn uitgerust met communicatietechnologie en kunnen gekoppeld worden aan een centrale hub of app.

Met een slim stopcontact kun je bijvoorbeeld het energieverbruik van aangesloten toestellen in kWh opvolgen, én – afhankelijk van het systeem – de stroomtoevoer vanop afstand in- of uitschakelen. Naast stopcontacten bestaan er ook slimme schakelaars en dimmers die draadloos communiceren met het systeem. Bij bepaalde systemen kunnen deze schakelaars ook gekoppeld worden aan bewegingsmelders of daglichtsensoren. 

Dankzij modulaire opbouw en draadloze technologie zijn veel van deze oplossingen toepasbaar in bestaande installaties zonder breekwerk.